12 Eylül Darbesi, Türkiye'nin yakın tarihindeki en kritik dönemeçlerden biri olarak bilinir. Türk Silahlı Kuvvetleri'nin gerçekleştirdiği bu müdahale, ülkenin siyasi yapısını köklü bir şekilde değiştirdi. Darbenin arka planı, sebepleri ve sonuçları merak konusu. İşte tüm detaylar!
12 Eylül Darbesi Nedir? Tarihi ve Sebepleri
12 Eylül 1980 Darbesi, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleştirilen en önemli askeri müdahalelerden biridir. Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından, emir komuta zinciri içinde yapılan bu darbe, ülkenin siyasi, sosyal ve ekonomik yapısında büyük bir değişime neden olmuştur. İşte 12 Eylül Darbesi'nin detayları, nedenleri ve sonuçları...
12 Eylül Darbesi Neden Yapıldı?
1970'lerin sonunda Türkiye, siyasi ve ekonomik krizlerle sarsılıyordu. Sağ-sol çatışmaları, sokak çatışmaları, öğrenci olayları ve terör saldırıları nedeniyle ülkede büyük bir güvenlik sorunu ortaya çıkmıştı. Her gün artan iç karışıklıklar ve siyasi tıkanıklık, orduyu harekete geçirdi. Türk Silahlı Kuvvetleri, ülkedeki kaos ortamını ve hükümetin bu duruma çözüm bulamamasını gerekçe göstererek müdahalede bulundu.
Darbenin Gerçekleştiği Tarih ve Günü
12 Eylül 1980 tarihinde, gece saat 03.00’te Türk Silahlı Kuvvetleri darbe harekâtını başlattı. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren liderliğindeki darbe, TRT, PTT ve diğer iletişim birimlerine el koyularak gerçekleştirildi. Saat 04.00'te radyolardan, sabah saatlerinde ise televizyonlardan darbenin duyurusu yapıldı.
Darbenin Sebepleri
Darbenin başlıca nedenleri şu şekildedir:
Siyasi istikrarsızlık: Sık sık değişen hükümetler, koalisyonların çökmesi ve siyasi partiler arasındaki uzlaşmazlıklar ülkedeki kaosu artırdı.
Ekonomik kriz: 1970'lerin sonunda Türkiye, derin bir ekonomik kriz yaşıyordu. Yüksek enflasyon, işsizlik ve gelir dağılımındaki dengesizlik, halkın tepkisini artırıyordu.
Toplumsal çatışmalar: Sağ-sol ideolojik çatışmalar, terör olayları ve suikastler nedeniyle sokaklarda her gün çatışmalar yaşanıyordu. Devlet, bu olayları kontrol etmekte yetersiz kalıyordu.
Güvenlik sorunu: Emniyet güçlerinin yetersiz kalması, silahlı grupların sokakları ele geçirmesi, kamu güvenliğini tehdit ediyordu. Ordu, bu kaos ortamını sonlandırmak amacıyla müdahalede bulundu.
12 Eylül Darbesi Sonrası Neler Yaşandı?
Darbenin ardından Türkiye’de büyük değişiklikler yaşandı. İlk olarak, dönemin hükümeti görevden alındı ve Süleyman Demirel başkanlığındaki hükümetin tüm faaliyetleri durduruldu. Darbeyle birlikte Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) feshedildi, siyasi partilerin faaliyetleri askıya alındı ve Genelkurmay Başkanı Kenan Evren devlet başkanı oldu.
Darbe Sonrası Süreçte Yaşananlar
Sıkıyönetim ilan edildi ve tüm yurtta denetim sağlandı.
Ülke genelinde toplamda 650.000 kişi gözaltına alındı, 230.000 kişi askeri mahkemelerde yargılandı.
171 kişi cezaevlerinde işkence nedeniyle öldü, yaklaşık 300 kişi hayatını kaybetti. Ayrıca, 48 kişi idam edildi.
Siyasi partiler kapatıldı ve liderleri gözaltına alındı. Parlamento üyelerinin dokunulmazlıkları kaldırıldı.
1982 Anayasası hazırlandı ve 7 Kasım 1982'de yapılan referandumda %91,37 oranında kabul edildi.
Kenan Evren, yeni anayasa ile cumhurbaşkanı oldu.
12 Eylül 2010 Referandumu ve Yargılama Süreci
12 Eylül 2010'da yapılan referandumda, %57,88 "evet" oyu ile darbecilere yönelik yargılama süreci başlatıldı. Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından 7 Nisan 2011'de ilk soruşturma açıldı ve Kenan Evren ile Tahsin Şahinkaya ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırıldı. Ancak, Yargıtay aşamasında Şahinkaya'nın ölümü nedeniyle dava düştü.
12 Eylül Darbesi, Türkiye tarihinde derin izler bırakan bir askeri müdahaledir. Darbenin ardından siyasi ve toplumsal düzen köklü değişikliklere uğramış, ülke uzun bir süre askeri yönetim altında kalmıştır. Ancak, 12 Eylül sonrasında yaşanan insan hakları ihlalleri, darbenin olumsuz etkilerini uzun yıllar boyunca hissettirmiştir.
